رابطه تطبیقی دفاع مقدس با بیانیه گام دوم انقلاب

به گزارش کوله بار، داوود نعمتی از پژوهشگران حوزه دفاع مقدس در یادداشتی به شیوه الگوبرداری از دفاع مقدس برای پیشبرد گام دوم انقلاب پرداخته است. او با اشاره به بخشی از گفته‌های مقام معظم رهبری در راستای تبیین گام دوم انقلاب در قالب یک بیانیه توضیح می‌دهد: یکی از ظرفیت‌های عظیم کشور در کنار سایر استعدادها، ذخیره معنوی عظیمی به نام دفاع مقدس است که ره‌توشه مناسبی برای گذر انقلاب از گردنه‌های سخت تاریخی است.

دفاع مقدس همچون جواهری بر تارک انقلاب اسلامی ایران می‌درخشد و مبین انتخاب آزادگی، استقلال و ظلم‌ستیزی ملت ایران در سرنوشت خود علیه استکبار و مصداق آیه «انّ الله لا یغیرُ ما بقوم حتّی یغیرو ما بانفسهم» (۱) است. به معنای دیگر، قطار انقلاب پابرهنگان (۲) در ایستگاه دفاع مقدس ابهت امپریالیسم غرب و شرق را در هم می‌شکند و کشوری همانند ایران با نظامی نو پا به برکت انقلاب یارای مقابله در جنگی نابرابر را می‌یابد که در آن‌سوی جبهه‌های آن ابرقدرت‌های عالم قد علم کرده‌اند. جنگی تحمیلی که در آن تمام کفر در مقابل تمام اسلام (۳) (تلویحاً حق در مقابل باطل) صف‌آرایی کرده است، نتیجه‌ای جز پیروزی و عزتمندی برای ایران اسلامی و جبهه حق نیست.

با نگاهی عمیق‌تر باید اذعان کرد که دفاع مقدس این مولود مبارک انقلاب اسلامی یک واقعه تاریخی نیست که آن را پایانی باشد بلکه فرهنگی همیشه جاری و ساری است که از برکات آن می‌توان به‌عنوان الگویی برای آینده انقلاب خصوصاً در گام دوم انقلاب (برپایی تمدن نوین اسلامی) بهره‌مند شد. دفاع مقدس ذخیره معنوی است که در ابعاد مختلف می‌توان از آن متناسب با مؤلفه‌های گام دوم انقلاب بهره گرفت. دفاع مقدس در ظاهر تهدیدی بود که دشمنان انقلاب به‌واسطه آن بتوانند کشور را در تنگنا قرار دهند اما با پیش گرفتن فرهنگ مقاومت، زمینه‌ای برای شکوفایی کشور در ابعاد مختلف فراهم شد.

برای مثال کشور توانست در زمینۀ ساخت تسلیحات موردنیاز برای دفاع به خودکفایی برسد و طی همین مسیر موجب دستیابی کشور به فناوری‌های نوین و علوم پیشرفته‌ای شد که این فناوری‌ها و علوم تنها در انحصار چند قدرت بین‌المللی بود. همین امر می‌تواند نشان‌دهنده دو موضوع باشد. اول؛ اینکه چگونگی تبدیل محدودیت به شکوفایی یعنی تبدیل تهدید به فرصت که خود راهبردی قابل الگوگیری و اشاعه است، عملاً به منصه ظهور درآمد، دوم؛ امتداد یافتن آزادی و استقلال کسب‌شده در انقلاب در شرایط تحریمی جنگ درخششی تازه یافت. انقلاب نیز در گذر از چهل‌سالگی خود می‌تواند با بهره‌گیری از این موضوع برای نیل به اهداف مقدس خود استفاده کند.

اعتماد و اتکا به جوانان مؤمن و دانا

موضوع دیگری که قابل الگوگیری از دفاع مقدس برای آینده انقلاب است، بحث اعتماد و اتکا به جوانان مؤمن و دانا است. مرور خاطرات سال‌های جنگ تحملی گویای این امر است که قریب به‌اتفاق فرماندهی جنگ به دست جوانانی متدین و دلیر انجام شد که اغلب در دهه‌های اولیه زندگی خود بودند. جوانان با توجه به پاکی طینت، شجاعت، ذهن پویا و تفکر فعال توانستند بار دفاع را بر دوش کشند و انقلاب را از این گردنه صعب‌العبور و وضعیت خطیر گذر دهند. به نظر می‌رسد انقلاب در گام دوم خود نیز می‌تواند از این تجربه گران‌بها بهره گیرد و دوباره به جوانان امروز خود که به فرموده مقام معظم رهبری از جوانان گذشته جلوتر هستند (۴)، اعتماد کند و با سپردن سکان انقلاب (تحت نظارت افراد باتجربه و دلسوز) به دست جوانان، سرعت پیشرفت را افزایش دهد.

وحدت عامل پیش برنده دفاع مقدس؛ چراغ راهی برای تداوم انقلاب

یکی دیگر از ثمرات دفاع مقدس که می‌تواند چراغ راه انقلاب باشد، مفهوم وحدت است. دفاع مقدس سبب بسیج آحاد جامعه برای مقابله با دشمن شد و افراد جامعه توانستند بر اساس آیه شریفه «اِعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّه جَمِیعاً وَلاَ تَفَرَّقُوا» گرد هم بیایند و با برادری میوه شیرین پیروزی را از درخت وحدت برچینند. باید توجه داشت وجود تفاوت‌ها و سلایق مختلف در هر برهه زمانی و هر جامعه‌ای امری طبیعی است ولیکن کشور برای مقابله با حربه‌های دشمنان و کمک به امتداد انقلاب در گام دوم می‌بایست به حفظ وحدت و افزایش ظرفیت برای تحمل نظرات دلسوزانه در راستای آرمان‌های انقلاب اسلامی بپردازد.

فرهنگ امیدواری به داخل و ناامیدی از بیگانه

هشت سال دفاع مقدس در عرصه مدیریت کشور دو فرهنگ امیدواری به داخل (قوای خودی) و ناامیدی از بیگانه را اشاعه داد. گسترش موازی این دو مفهوم باعث ایجاد خلاقیت در عرصه‌های مختلف علمی، نظامی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی شد. این نگاه در آینده انقلاب خصوصاً آینده اقتصادی انقلاب (که بحث مهمی است)، می‌تواند تأثیر بسزایی داشته باشد.

پیرو این بحث در مورد اقتصاد مقاومتی، امیدواری به داخل و ناامیدی از بیگانه می‌تواند تجسم دو مفهوم درون‌زایی و برون‌گرایی که از ارکان ایجاد تمدن نوین اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب است، باشد. هم ارزی بین این چهار مفهوم که به معنای اتکا به قوای داخلی و تعامل و مواجه قدرتمند با جهان است، مصادیق فراوانی در دفاع مقدس دارد که قابل الهام گرفتن برای انقلاب است. (۵)

البته باید گفت این دو مفهوم در دیگر زمینه‌ها، خصوصاً زمینه‌های فرهنگی نیز قابل تسری است. نتیجه بسط این دو مفهوم در عرصه فرهنگی در گام بعدی انقلاب می‌تواند سبب شکوفایی فرهنگ ایرانی-اسلامی که زمینه‌ساز تمدن نوین اسلامی است و تضعیف فرهنگ غرب‌گرایی (تلویحاً فرهنگ‌های بیگانه) در کشور باشد.

دفاع مقدس؛ مصداقی از رویارویی با استکبار جهانی در عرصه نظامی

همواره یکی از دغدغه‌های انقلاب اسلامی در ادامه مسیر پرافتخار خود رویارویی با استکبار جهانی است. دفاع مقدس، مصداقی از این رویارویی در عرصه نظامی بود که عناصر ایمان و مقاومت، رمز اصلی پیروزی در آن بود. امروز به برکت پیشرفت‌های نظامی، مواجه انقلاب اسلامی با دشمنان اغلب در عرصه‌های اقتصادی و فرهنگی است. اگرچه این زمینه‌ها به‌مراتب پیچیدگی‌های بیشتری دارند اما با الگو گیری از تجارب دفاع مقدس، بار دیگر می‌توان موفقیت‌های گذشته را تکرار کرد ولیکن شرط استفاده از این رمز پیروزی، گفتمان سازی در باب مفهوم مقاومت است.

می‌بایست با تلاش حداکثری به ایجاد و گسترش گفتمان مقاومت و تبیین چیستی، چرایی و چگونگی آن در بین ملت‌های مسلمان به درونی سازی این مفهوم در ذهن و جان مسلمانان پرداخت. طبق تجارب سال‌های جنگ تحمیلی سرانجام مقاومت، چیزی جز عزتمندی نخواهد بود و این باید به باور قلبی مردم کشور و تمام مسلمانان و مستضعفین جهان بدل شود.

فرهنگ دفاع مقدس ثابت کرد که توکل به پروردگار، کار و تلاش، تحقق وعده‌های الهی را در پی دارد. پیروزی ایران در دفاع مقدس در مقابل هجمه‌های سراسری نیروهای متخاصم به نوعی حس اتکا به خداوند و اعتمادبه‌نفس را در آحاد مسلمانان و مستضعفین منطقه و جهان افزایش داد و این مهم نیز می‌تواند هم به‌عنوان تجربه‌ای کارا برای آینده انقلاب مورد بهره‌برداری قرار گیرد و هم با یادآوری و احیای آن موجبات دلگرمی نسل جوان فراهم گردد.

دفاع مقدس؛ نمونه بارز مردم نهادی در امر مهم و حساسی همچون مسائل نظامی

سال‌های جنگ تحمیلی نمونه بارز مردم نهادی در امر مهم و حساسی همچون مسائل نظامی است. شکل‌گیری گروه‌های مردمی در قالب بسیج مستضعفین ایده نابی برای حفظ و صیانت از کشور و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در مقابل دشمن بعثی و متحدان آن بود. این شیوه به‌کارگیری نیروی انسانی در مسائل امروز و آینده انقلاب نیز می‌تواند راهکاری مناسب برای بهره‌مندی حداکثری از نیروی انسانی باشد.

در نهایت می‌توان گفت که رهبر انقلاب پنج راه‌حل را به‌عنوان مهم‌ترین راهکارها برای برپایی تمدن نوین اسلامی برشمردند که این راه‌حل‌ها شامل درون‌زایی اقتصاد کشور، مولد شدن و دانش‌بنیان شدن، سپردن کار به دست یک مجموعه جوان و دانا و مؤمن و مسلط بر دانسته‌های اقتصادی، مردمی کردن اقتصاد و تصدی‌گری نکردن دولت و برون‌گرایی با استفاده از ظرفیت‌ها است.

در این یادداشت این راهکارها به انضمام دیگر دستاوردهای دفاع مقدس که ظرفیت الگوسازی برای گام دوم انقلاب را دارد مورداشاره قرار گرفت و حاصل این مجموعه توجه به مؤلفه‌های فرهنگ مقاومت در شرایط محدودیت، جوان‌گرایی، فرهنگ کار و توکل، امیدواری، ایثار و … تنها نمونه‌ای از صدها خرده‌فرهنگی است که از دفاع مقدس به میراث مانده است و می‌توان از آن در آینده انقلاب بهره گرفت. همان‌طور که فرهنگ دفاع مقدس به‌عنوان یک مفهوم کلی اصلی‌ترین رکن الگوبرداری از دفاع مقدس در گام دوم انقلاب تلقی شد، راهکار ترویج این فرهنگ، گفتمان سازی دفاع مقدس در بدنه انقلاب است. گفتمان سازی دفاع مقدس شیوه‌ای برای مقابله با مسائل پیش روی انقلاب بر اساس تجربیات دفاع مقدس است و این شیوه می‌تواند سرآغاز مناسبی برای پیمودن ادامه مسیر انقلاب اسلامی در گام‌های بعدی باشد.

پی نوشت:

۱- آیه ۱۱ سوره مبارکه رعد

۲- به تعبیر امام راحل

۳- به تأسی از کلام گوهربار پیامبر عظیم الشان اسلام در جنگ احزاب که فرمود: «بَرزالایمان کلّهُ إلی الشّرک کلّه؛ تمام ایمان در برابر تمام کفر قرار گرفت»

۴- رهبر انقلاب بارها در مقایسه جوانان امروز و دیروز کشور، به پیشرفت جوانان نسل انقلاب اشاره فرموده‌اند. رهبری در سخنرانی‌های متعدد به این قیاس پرداخته‌اند که برای مثال به دو مورد از آن اشاره خواهد شد. «روحیۀ امروز جوان‌های ما همان روحیۀ جوان‌های آن‌وقت است؛ با این تفاوت که آن‌ها آن‌وقت در وسط کورۀ انقلاب بودند، امروز آن [شرایط] نیست، درعین‌حال آن روحیه هست. تفاوت دیگر اینکه بصیرت و آگاهی و تجربه‌ای که جوان‌های ما امروز دارند، آن روز وجود نداشت؛ یعنی ما پیش رفته‌ایم» (بیانات در دیدار بسیجیان مورخ ۰۳/‏۰۹/‏۱۳۹۵‬ «جوان امروز در آمادگی خود و شجاعت خود و غیرت خود برای دفاع از هویت دینی و انقلابی خود، از جوان نسل اول هیچ کمتر نیست، شاید هم جلوتر است.» (بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی مورخ ۲۸/‏۱۱/‏۱۳۸۵‬

۵- واردات برخی ابزار دفاعی و بومی‌سازی و تولید انبوه آن به‌واسطه مالکیت و تسلط بر فنّاوری و علم آن در داخل کشور برای مقابله با دشمن مصداقی برای موضوع برونگرایی است.