شرایط خاص برای توبه واقعی

 

از طرفی می‌دانست که بیشتر انسان‌ها از نفسی ضعیف و سرکش برخوردارند و گاهی تمرد کرده و فریب وسوسه‌های شیطان را خورده و مسیر بندگی را رها کرده و به اطاعت شیطان می‌پردازند. لذا برای این‌که بیشر انسان‌ها راه جهنم را در پیش نگیرند، لطف و مهربانی خود را در حق آن‌ها تمام کرده و برای غلبه بر شیطان و هوای نفس و بازگشت به مسیر هدایت، دری به نام توبه را برای بشر قرار داد، تا راه ناامیدی را بر انسان ببند و انسان را همیشه امیدوار نگه دارد، لذا فرمود: «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيم [روم/53] بگو: اى بندگان من كه [با ارتكاب گناه‏] بر خود تجاوز كار بوده‌ايد! از رحمت خدا نااميد نشويد، يقيناً خدا همه گناهان را می‌آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.»

 

حال اگر راه توبه وجود نداشت، انسان هیچ امیدی برای بازگشت به سوی خداوند متعال نداشت؛ زیرا با انجام یک گناه مستحق عذاب بود و خود را جهنمی می پنداشت، لذا هرگز نمی‌توانست مسیر خود را اصلاح کند. بلکه بدتر شده مسیر تباهی را با قدرت بیشتری طی می‌کرد و با خود می‌گفت من که جهنمی هستم، حال چه یک گناه و چه هزاران گناه؛ «آب چو از سر گذشت، چه یک وجب، چه هزار وجب.»

 

بنابراین یکی از زیباترین جلوه‌های مهربانی خداوند متعال، باز گذاشتن درِ توبه تا پایان عمر است، این مهربانی الهی باعث شده بسیاری از مردم، حتی بعد از چند سال دوری از مسیر اطاعت و بندگی خداوند متعال و قدم در مسیر شیطان، متنبه شده، توبه کرده و به مسیر اطاعت و بندگی خداوند متعال بازگشت کنند و به انسان دیگری مبدل گردند. حتی در برخی موارد مبدل به انسان‌هایی شده که بر جامعه نیز موثر بوده و تاثیر بسیار مثبتی بر جامعه خود داشته‌اند.

 

البته توبه نیز شرایط خاص خود را دارد؛ این‌گونه نیست که هر گناه و هر جنایتی را انسان مرتکب شود، با توبه‌ای خشک و خالی آمرزیده شود، بلکه گناهان دو گونه است، برخی حق‌الله هستند و برخی دیگر حق‌الناس؛ حق‌الله‌ها نیز دو گونه‌اند: برخی مانند نماز و روزه باید جبران شوند. و تمام حق‌الناس‌ها هم باید جبران شوند تا توبه صادق باشد و مورد قبول درگاه الهی. بنابراین کسی که مثلا دزدی کرده باشد، توبه او به این است که تمام اموالی که از مردم به ناحق غصب کرده است، باید به مردم برگرداند تا توبه او درست باشد، یا مثلا کسی که یک عمر از بیت‌المال به ناحق استفاده کرده و دزدی کرده باشد؛ باید همه پولی را که به ناحق از بیت‌المال برداشته را به جای خود برگرداند تا توبه او صادق باشد.

 

بر این اساس، در پاسخ کسانی‌که این مهربانی الهی و باب گسترده خداوند متعال، نسبت به بندگان خود را به تمسخر گرفته و گفته‌اند: «این چه دینی است که به تو اجازه می‌دهد، یک عمر گناه کنید و مردم را چپاول کنی و با یک توبه ساده به بهشت بروی؛ این دین فقط برای مستکران خوب است.» می‌توان گفت: هرگز توبه به معنای این نیست که مردم را چپاول کن و سپس توبه کن و تمام؛ خیر چنین نیست، بلکه باید تمام ظلم‌ها و چپاول‌های خود را جبران کند و تمام حقوق بیت‌المال را برگرداند، تا توبه او درست باشد و مورد قبول.

 

در نتیجه: این حکم اسلام و این باب گسترده الهی و مظهر رحمت بی‌انتهای الهی، برای بشریت عالی بوده و سبب امیدواری انسان است؛ پیام این دین بزرگ الهی این است که هرگز راه برگشت بر انسان بسته نیست، و در هر حالی و در هر شرایطی این نوید را به انسان می‌دهد که راه بازگشت به سمت خداوند متعال باز است و می‌تواند مسیر خود را تغییر داده و راه بندگی خداوند متعال را در پیش گیرد، در البته باید شرایط توبه واقعی را داشته باشد.